علت و علائم بیماری سالک

سالک یا لیشمانیاز (Leishmaniasis) یک بیماری انگلی است که بر اثر انگل لیشمانیا (Leishmania) ایجاد می‌شود. این انگل معمولاً در پشه‌های خاکی آلوده زنده می‌کند و بیماری سالک از طریق نیش پشه خاکی آلوده به انگل به انسان منتقل خواهد شد. پشه‌‌ی حامل انگل معمولاً در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری زندگی می‌کند. تاکنون اپیدمی‌های مرگباری از بیماری سالک در مناطقی از آسیا، شرق آفریقا و آمریکای جنوبی رخ داده است. مناطق آلوده، معمولاً مناطقی دور افتاده و ناپایدار هستند که دسترسی به منابع درمانی هم ندارند. پزشکان از بیماری سالک به عنوان یکی از خطرناک‌ترین بیماری‌های مناطق گرمسیری یاد می‌کنند که به اندازه‌ی کافی به آن توجه نشده است. همچنین این سازمان از این بیماری بعد از مالاریا به عنوان دومین بیماری انگلی مرگبار یاد می‌کند.

علت ابتلا به بیماری سالک

عامل بیماری سالک انگل تک یاخته‌ای از گونه لیشمانیا است. فرد با نیش پشه‌ی خاکی آلوده به این انگل به بیماری سالک مبتلا خواهد شد. انگل در بدن پشه خاکی ماده رشد و تکثیر می‌کند. این حشره بیشتر در مناطق مرطوب در طول زمان‌های گرم‌تر سال و در هنگام شب تا طلوع خورشید فعال است‌.
حیوانات اهلی، مانند سگ‌ها می‌توانند به عنوان ناقل این انگل عمل کنند. گاهی چرخه انتقال انگل از حیوان به پشه خاکی و سپس به انسان است. امکان انتقال انگل از انسان به انسان از طریق انتقال خون و یا از طریق استفاده از سرنگ آلوده مشترک وجود دارد. در برخی از نقاط جهان، چرخه انتقال بیماری از انسان به پشه خاکی و سپس دوباره به انسان است.

علائم و نشانه های بیماری سالک

• در اغلب موارد بیماری سالک موجب تشکیل یک یا چند زخم پوستی می‌شود.
• زخم در مراحل اولیه به شکل یک جوش کوچک است که اطراف آن تا قطر دو سانتی‌متر قرمز است. بعد از چند هفته این جوش‌ها تیره‌رنگ می‌شوند و اطراف آنها زخم‌های تشکیل می‌شود که دارای مرز مشخص است و دهانه زخم در مرکز آن قرار دارد.
• زخم‌ها ممکن است مرطوب و عفونی باشند یا این که خشک باشند و روی آنها پوسته‌پوسته شود.
• این زخم‌ها معمولاً در نواحی از بدن ایجاد می‌شوند که شخص آن را با لباس نمی‌پوشاند (و در معرض نیش حشره است)، خصوصاً در صورت و دست و پا.
• بعد از گزیده شدن توسط حشره ممکن است بلافاصله این زخم‌ها ایجاد شوند و در مواردی نیز ممکن است، بیماری هفته یا ماه‌ها در مرحله کمون باشد و سپس زخم‌ها ایجاد شوند.
• در برخی موارد ممکن است عفونت اسپوروترکوئید در اندام‌های دیگر از جمله غدد لنفاوی جلدی نیز گسترش پیدا کند.

افراد در معرض خطر ابتلا به سالک

• این بیماری در کودکان و نوجوانان بیشتر شایع است.
• این بیماری در بزرگسالان، بیشتر در میان زنان شایع است.
• سوءتغذیه و سطح پایین سلامتی فرد نمی‌تواند تأثیری در بروز بیماری سالک و شکل‌گیری زخم‌ها داشته باشد؛ اما این عوامل در چگونگی پیشروی بیماری تأثیر بسیار مهمی‌ دارند.
• افرادی که زخم‌های کوچکی در پاهایشان دارند و با وجود این زخم‌ها، پایشان با آب یا گل‌آلوده در تماس است.

انواع سالک

این بیماری در سه نوع طبقه‌بندی می‌شود:

• سالک پوستی: این عارضه شایع‌ترین نوع این بیماری بوده و پوست بدن انسان را درگیر می‌کند.
• سالک پوستی مخاطی: این نوع، بینی و دهان و دیگر سطوح مخاطی را به همراه پوست بدن درگیر می‌کند.
• سالک احشایی: این نوع، شکل شدیدی از بیماری است. در این نوع، اندام و احشای داخلی بدن به همراه پوست درگیر می‌شوند. به این نوع از بیماری، کالا آزار نیز گفته می‌شود.

تشخیص سالک

از روش‌های آزمایشگاهی مختلفی می‌توان برای تشخیص بیماری سالک، شناسایی انگل و همچنین برای شناسایی گونه (نوع) لیشمانیا استفاده کرد. برخی از روش‌ها فقط در آزمایشگاه‌های مرجع موجود هستند. نمونه‌های بافتی به عنوان مثال، از زخم‌های پوستی (برای لیشمانیوز جلدی) یا از مغز استخوان (برای لیشمانیوز احشایی) می‌توانند برای انگل زیر میکروسکوپ، در کشت‌های خاص و با آزمایش‌های مولکولی بررسی شوند. در لیشمانیوز احشایی، تشخیص از طریق ترکیب علائم بالینی با آزمایش‌های انگلی یا سرولوژیکی (مانند تست‌های تشخیصی سریع) انجام می‌شود. در بیماری سالک پوستی و مخاطی تست‌های سرولوژیک ارزش محدودی دارند و تظاهرات بالینی با تست‌های انگلی تشخیص را تأیید می‌کند. آزمایش‌های خونی که آنتی‌بادی (یک پاسخ ایمنی) به انگل را تشخیص می‌دهند، می‌توانند برای موارد لیشمانیوز احشایی مفید باشند. معمولاً آزمایشاتی برای جستجوی خود انگل (یا DNA آن) نیز انجام می‌شود.

عوارض سالک

سالک می‌تواند باعث چندین عارضه‌ی کشنده شود. سالک پوستی در ایجاد موارد زیر دخیل است:

• بد شکل شدن بدن
• آسیب به سیستم ایمنی
• خونریزی در سالک احشایی می‌تواند عارضه‌های جدی‌تری را ایجاد کند که معمولاً کشنده هستند. ازجمله این عوارض می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. آسیب به کبد
2. آسیب به طحال
3. آسیب به سیستم ایمنی بدن
4. افرادی با سیستم ایمنی ضعیف (ایدز و غیره) که به خونریزی و تب دچار هستند در خطر بالاتری برای ابتلا به سالک احشایی و عوارض آن قرار دارند. این بیماری معمولاً در این مرحله نسبت به داروها نیز مقاوم است.

درمان بیماری سالک

روش های مؤثر درمان این دو عارضه ی پوستی با توجه به شدت، عمق و وسعت ناحیه ی عارضه دیده ی پوست توسط پزشک متخصص پوست با بررسی و معاینه پوست تجویز خواهد شد، این روش های درمانی عبارتند از:

• درمان های موضعی: جهت درمان جای سالک و آثار و جای سوختگی بر روی پوست با درمان موضعی از رتینوئیدهای موضعی جهت تحریک احیای سلول‌ها در سطح پوست و رشد بافت‌های جدید و کلاژن در غشای میانی پوست استفاده می‌شود و سطح پوست به آرامی ترمیم خواهد یافت.
• لایه برداری شیمیایی: در این روش جهت کاهش جای سالک کم عمق و سوختگی های خفیف، با مالیدن داروی شیمیایی، لایه ی خارجی پوست برداشته می شود و پوست ظاهری نرم تر و جوان تر خواهد یافت.
• لیزر درمانی پوست: در این روش به کمک لیزر فرکشنال با هدف قرار دادن لایه های عمیق پوست، تولید کلاژن جدید تحریک شده و با پر شدن تورفتگی های حاصل از سالک و سوختگی و همچنین لایه برداری سطحی پوست، شاهد ترمیم مؤثر پوست خواهیم بود.
• درم ابریژن: در این روش از یک برس سیم‌دار یا یک چرخ سمباده الماس با لبه‌های ناهموار جهت از بین بردن لایه خارجی پوست استفاده می شود.

سایر روش های درمانی رفع جای سالک

• میکرودرم : در این روش از اسپری کریستال‌های بسیار ریزی استفاده می گردد که با ایجاد زخم بر روی پوست و شروع به ترمیم شدن آن، لایه ای جدید جایگزین لایه ی آسیب دیده خواهد شد.
• میکرونیدلینگ: در این روش به کمک سوزن های پزشکی بسیار ریز و دقیق، تولید کلاژن مستقیماً تحریک شده و لایه ای جدید جایگزین لایه ی قدیمی و آسیب دیده می شود.
• تزریق ژل، چربی: در این روش با تزریق ژل هایی نظیر، کلاژن، هیالورونیک اسید و چربی می توان تورفتگی حاصل از سوختگی یا اسکار سالک را تا حدودی کاهش داد، این روش به دلیل جذب چربی و ژل ها توسط بدن، نیاز به تکرار دارد.
• درمان با روش های مختلف عمل جراحی نظیر سابسیژن . در این روش اثر اسکار سالک و سوختگی به طور جداگانه یا چندتایی برداشته خواهد شد و شکاف های پوستی به کمک بخیه یا پیوند پوست ترمیم می یابند.
• پیوند پوست: در روش پیوند پوست، قسمتی از پوست سالم پشت گوش جایگزین پوست معیوب می گردد.

پیشگیری از ابتلا به سالک

هیچ واکسن یا دارویی برای پیشگیری از سالک وجود ندارد و تنها راه پیشگیری از آن این است که از گزیده شدن توسط پشه‌ی خاکی که ناقل این بیماری است، جلوگیری کنید. برای جلوگیری از گزیده شدن توسط پشه‌ی خاکی می‌توانید اقدامات زیر را انجام دهید:

• لباس‌هایی بپوشید که تا حد ممکن پوست شما را پوشش دهد. توصیه می‌شود شلوار بلند، بلوز آستین بلند که پایین آن درون شلوار قرار داده شده و جوراب‌های بلند بپوشید.
• هنگامی که در فضای داخلی قرار دارید حتماً از توری در و پنجره و سیستم تهویه‌ی هوا استفاده کنید.
• در فضای بسته بخوابید و درون این فضا را، اسپری حشره‌کش بزنید.
• در طبقات بالایی ساختمان بخوابید. این پشه‌ها نمی‌توانند به خوبی پرواز کنند. در فاصله بین غروب تا طلوع آفتاب در فضاهای باز نروید. این پشه‌ها در این زمان بیشترین فعالیت را دارند.
• قبل از سفر کردن به مناطق پر خطر، حتماً پشه‌بند، اسپری حشره‌کش و کرم ضد حشرات تهیه کنید.
• از کرم‌های ضد حشره بر نواحی از پوستتان که باز است بمالید. این کرم را همچنین در لبه‌ی پایینی شلوار و آستین خود بمالید. مؤثرترین کرم‌های ضد حشره، کرم‌های حاوی DEET هستند.